Prokuratura cofa akt oskarżenia w sprawie „Nergala” znieważającego znak orła białego

Adobe Stock

• Prokurator Prokuratury Regionalnej w Gdańsku cofnął akt oskarżenia skierowany m.in. przeciwko Adamowi „Nergalowi” D. dot. znieważenia znaku państwowego orła białego.

• Postępowanie toczyło się od 2016 r., a Sąd Apelacyjny w Gdańsku dwukrotnie uchylał wyroki uniewinniające, na skutek apelacji prokuratury wnoszonych na niekorzyść oskarżonych.

• 5 lutego 2024 r. Sąd Apelacyjny w Gdańsku po raz drugi uchylił wyrok uniewinniający „Nergala” i przekazał sprawę do ponownego rozpoznania oraz jednoznacznie rozstrzygnął, że grafika promująca płytę „Rzeczpospolita Niewierna” zawierała przerobiony znak państwowy orła białego.

• Stanowisko Prokuratury Regionalnej rażąco odbiega od dotychczasowego zapatrywania organów ścigania na sprawę i stoi w sprzeczności z ustaleniami Sądu Apelacyjnego, który uprzednio jednoznacznie rozstrzygnął w zakresie wątpliwości, których nabrała prokuratura w ostatnim czasie.

• Okoliczność, że działanie sprawców przybrało formę artystyczną plakatu, sama w sobie nie powoduje wyłączenia ewentualnej odpowiedzialności karnej za publiczne znieważenie znaku państwowego.

• Konstytucja na płaszczyźnie art. 31 ust. 3, nie daje prymatu tym przepisom, które gwarantują wolność wypowiedzi w różnych jej aspektach. Przedmiot ochrony zamieszczony w art. 137 kk jest zgodny z Konstytucją Rzeczpospolitej Polskiej, a wolność jednostki do podejmowania zachowań kontestujących wartości wymienione w tym przepisie jest ograniczona i w pewnym zakresie zabroniona.

• W postępowaniu od 2018 r. uczestniczył Instytut Ordo Iuris na prawach organizacji społecznej, wskazując, że zachowanie sprawców mogło wypełniać znamiona czynu zabronionego – publicznego znieważenia znaku państwowego.

Prokurator Prokuratury Regionalnej w Gdańsku cofnął akt oskarżenia skierowany m.in. przeciwko Adamowi „Nergalowi” D. dot. znieważenia znaku państwowego orła białego.

Postępowanie zostało wszczęte w 2016 r. Wtedy to „Nergal” do promocji nowej płyty oraz trasy koncertowej pn. „Rzeczpospolita Niewierna” użył grafiki, która była przedmiotem oceny sądów.

Od początku 2018 r. na prawach organizacji społecznej do postępowania włączył się Instytut Ordo Iuris. W toku postępowania złożona została opinia amicus curiae, w której wskazano, że dokonane przerobienie symbolu narodowego mogło wypełniać znamiona przestępstwa stypizowanego w art. 137 § 1 k.k.

Sąd Okręgowy w Gdańsku dwukrotnie uniewinniał oskarżonych od zarzucanych im czynów. W toku postępowania prokuratura dwukrotnie wnosiła apelację na niekorzyść m.in. oskarżonego Adama D. i dwukrotnie ta apelacja była uwzględniana.

Sąd Apelacyjny w Gdańsku w wyroku z 5 lutego 2024 r., sygn. akt II AKa 260/22 jednoznacznie rozstrzygnął, że w grafice został wykorzystany znak państwowy „orła białego”, który podlega ochronie karnej z art. 137 § 1 k.k.

Rażącym przeinaczeniem przedmiotu sprawy oraz wprowadzeniem w błąd opinii publicznej jest stanowisko Prokuratury Regionalnej w Gdańsku wyrażone w komunikacie rzecznika prasowego z dnia 26 lipca 2024 r. jakoby „Prokurator i oskarżeni pozostawali w sporze co do najistotniejszej kwestii, tj. oceny, czy plakat ten powstał jako przetworzenie godła RP lub „wizerunku orła białego” będącego częścią godła, czy też była to wizja artystyczna, nieodnosząca się do symbolu narodowego.”

Działanie Prokuratury Regionalnej, zdaniem Instytutu Ordo Iuris, oprócz wprowadzania w błąd opinii publicznej, stoi wprost w sprzeczności z zasadą legalizmu określoną w art. 10 k.p.k., który stanowi, że Organ powołany do ścigania przestępstw jest obowiązany do wszczęcia i przeprowadzenia postępowania przygotowawczego, a oskarżyciel publiczny także do wniesienia i popierania oskarżenia – o czyn ścigany z urzędu.

Organy ścigania nie mają w tym zakresie dowolności i winny popierać akt oskarżenia, szczególnie gdy sąd odwoławczy przesądził jednoznacznie na niekorzyść oskarżonego w zakresie zagadnień prawnych, w którym wątpliwości nabrała po 8 latach prowadzenia postępowania prokuratura.

Na podstawie art. 442 § 3 k.p.k. Sąd Okręgowy w Gdańsku, któremu przekazano sprawę do ponownego rozpoznania (a co do którego akt oskarżenia cofnął prokurator) związany jest zapatrywaniami prawnymi i wskazaniami, które w swoim wyroku wprost przekazał Sąd Apelacyjny w Gdańsku.

Dlatego też, zdaniem Instytutu, mogło dojść do wypełnienia znamion przekroczenia uprawnień przez funkcjonariuszy publicznych, tj. prokuratorów, którzy zdecydowali o cofnięciu aktu oskarżenia w przedmiotowej sprawie i w tym zakresie Instytut złoży stosowne zawiadomienie o dot. przestępstwa z  art. 231 k.k.

Działania organów ścigania stoją bowiem w zupełnej sprzeczności z tym, jakie ustalenia poczynił Sąd Apelacyjny w Gdańsku.

Prokurator nie widzi już orła białego z godła Rzeczpospolitej Polskiej tam, gdzie Sąd apelacyjny nie miał wątpliwości

I tak, na przykład, prokurator w komunikacie wskazuje, że: Należało zatem bezspornie rozstrzygnąć, co to jest godło państwowe, a nade wszystko ocenić, czy zawiera je w sobie kwestionowana grafika.

W kontrze do tego Sąd odwoławczy, w uzasadnieniu wyroku wprost wskazał, że podziela „zapatrywanie skarżącego co do tego, że orzeł biały jako symbol Rzeczpospolitej Polskiej stanowi inny znak państwowy”. Dalej: „nie budzi, w aktualnym stanie sprawy, w świetle ujawnionych okoliczności, ale także po dokonaniu oglądu plakatu - że pierwotnym znakiem graficznym wykorzystanym w plakacie i bezpośrednią jego inspiracją był orzeł biały. Świadczą o tym rozpostarte skrzydła, wyprostowany, zwrócony w stronę prawą heraldyczną, ma trzy rzędy piór, cieniowane pióra na korpusie i skrzydłach, ustawienie i rozstaw lotek w ogonie, rozstaw sponów.” 

Takie zapatrywanie sądu zostało ukształtowane m.in. w oparciu o dwie opinie biegłych z zakresu grafiki i heraldyki.

Prokurator powołuje się nagle na swobodę artystycznego przekazu na przekór wykładni Sądu Apelacyjnego

Dalej, w komunikacie Prokuratury Regionalnej w Gdańsku, czytamy, że Oskarżeni prezentowali pogląd dozwolonej swobody artystycznego przekazu.

Do takiego zapatrywania obrony, która de facto została podzielona przez Prokuraturę także odniósł się Sąd Apelacyjny. W zakresie konfliktu art. 137 § 1 k.k. z wolnością artystyczną sąd odwoławczy wskazał: zachowaniem znieważającym (…) inny znak państwowy może być także sporządzenie grafiki, rysunku czy też karykatury, wyrażającej pogardę czy lekceważenie. (…) Jednakże okoliczność, że działanie przybrało formę artystyczną plakatu (projektu artystycznego) per se nie powoduje wyłączenia ewentualnej odpowiedzialności karnej za publiczne znieważenie. Przepis art. 137 § 1 k.k. nie wyłącza odpowiedzialności karnej wyłącznie z tego powodu, iż znieważenie nastąpiło w formie sztuki (vide-postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 5 marca 2015 r. w sprawie sygn. akt III KK 274/14, OSNKW 2015/9/72). Przy czym cel kreacji artystycznej może zakładać, że w sposób konieczny dojdzie do znieważenia przedmiotu. W literaturze podkreśla się, że dzieła artystyczne powinny być analizowane ze szczególną ostrożnością, aby nie ograniczać przy użyciu prawa karnego twórczej ekspresji, o ile nie przekracza ona ewidentnie dopuszczalnych granic (…).

Kolejna nowość: Prokuratura inaczej rozumie wolność wypowiedzi niż Sąd Apelacyjny

Kolejne stwierdzenie Prokuratury Regionalnej, które stoi w sprzeczności z wyrokiem Sądu Apelacyjnego w tej sprawie zawiera się we fragmencie: Ponownie wykonana analiza materiału dowodowego oraz zarzutów aktu oskarżenia doprowadziła do wniosku, że oskarżeni korzystali z prawa do wolności wypowiedzi, gwarantowanej wszystkim obywatelom Rzeczypospolitej Polskiej normami art. 54 ust 1 Konstytucji, art. 10 ust 1 i 2 Europejskiej Konwencji Praw Człowieka i Podstawowych Wolności, art. 19 Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka, art. 17 i 19 Międzynarodowego Paktu Praw Obywatelskich i Politycznych.

Sąd Apelacyjny ustosunkowuje się do tego w następujący sposób: Ratio legis występku z art. 137 kk. odwołuje się do konieczności ochrony godności Państwa Polskiego poprzez kryminalizację zachowań, które skierowane są przeciwko jej znakom, w szczególności symbolom państwa ustalonym w jego prawie. Istotą zamachu na przedmiot ochrony nie jest w tym przypadku abstrakcyjnie ujęte inkryminowane zachowanie względem przedmiotu lub symbolu, ale relacja między działaniem sprawcy a treścią, której nośnikiem jest przedmiot czy symbol. Ten przedmiot ochrony jest ewidentnie powiązany z treścią art. 28 Konstytucji, zgodnie z którym godło, barwy i hymn Rzeczpospolitej Polskiej podlegają ochronie prawnej oraz z art. 1 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 31 stycznia 1980 r. o godle, barwach i hymnie Rzeczypospolitej Polskiej oraz pieczęciach państwowych, który wskazuje, że otaczanie godła, barw narodowych i hymnu państwowego czcią i szacunkiem jest prawem i obowiązkiem każdego obywatela Rzeczpospolitej Polskiej oraz wszystkich organów państwowych, instytucji i organizacji. W tym zakresie więc Konstytucja Rzeczpospolitej Polskiej, na płaszczyźnie art. 31 ust. 3, nie daje prymatu tym przepisom Konstytucji, które gwarantują wolność wypowiedzi w różnych jej aspektach (brak jest tzw. kontratypu wolności sztuki), zarówno jednostek, jak i środków masowego przekazu (…) Należy zatem uznać, że przedmiot ochrony zamieszczony w art. 137 kk jest zgodny z Konstytucją Rzeczpospolitej Polskiej, a wolność jednostki do podejmowania zachowań kontestujących wartości wymienione w tym przepisie jest ograniczona i w pewnym zakresie zabroniona. (…)

Jedyną kwestią, jaką pozostawił Sąd Apelacyjny w Gdańsku do rozważenia sądowi I instancji, było to czy doszło do publicznego znieważenia, a konkretnie czy oskarżeni działali z zamiarem znieważenia. Sąd Apelacyjny w Gdańsku wskazał: Niewątpliwie przedmiotem niniejszego postępowania nie jest czyn z art. 196 k.k, jednakże wyłącznie ocena charakteru motywów użytych w plakacie, nie może skutkować automatycznie o niemożności oceny tego zachowania jako pozbawione charakteru mogącego zrealizować znamię z art. 137 § 1 kk. Rzecz w tym co ponownie należy zaakcentować, konieczne jest rozważenie czy stworzenie rysunku na plakacie mogło doprowadzić do pozbawienia znaku państwowego z nakazywanego przez prawo szacunku i czci niego. Zatem zasadniczym nurtem rozważań koniecznych w przedmiotowej sprawie była kwestia tego czy poprzez modyfikację, zmianę, przekształcenie godło Rzeczypospolitej Polskiej względnie znaku państwowego, doszło do znieważenia bądź też nie doszło, tych symboli państwowych.”

W tym zakresie dał także wytyczną będącą w kontrze do pierwotnych ustaleń sądu I instancji, wskazując, że „Podkreślenia wymaga także i to, co jawi się konieczne w kontekście wypowiedzi Sądu Okręgowego, a do czego także odnosi się apelacja skarżącego, że nie jest wykluczone, iż sprawca prowadząc jakąkolwiek działalność, chcąc osiągnąć na swoim polu aktywności zawodowej zysk, posłuży się takim sposobem działania, który ma zoptymalizować dochód. Sprawca zatem przejawiając swoistą aktywność, może wykazywać obojętność co do tego, że znieważy kogoś/coś nie jako przy okazji. A wówczas, co najmniej godzi się na taki stan rzeczy, bo nie podejmuje żadnych środków zaradczych, które niwelowały by możliwość popełnienia przestępstwa. Taki wniosek w zakresie językowego rozumienia zwrotu „znieważa" użytego w art. 137 § 1 kk, mającego także wsparcie w wykładni funkcjonalnej, znajduje potwierdzenie, na zasadzie harmonizowania kontekstów, w wykładni systemowej Kodeksu karnego.

Kompletna zmiana oceny ww. zagadnień z jednoczesnym ignorowaniem stanowiska Sądu Apelacyjnego, aby uzasadnić nagłe wycofanie aktu oskarżenia skierowanego m.in. przeciwko Adamowi „Nergalowi” D. za znieważenie polskiego orła białego może budzić wśród obywateli podejrzenia o działanie prokuratury motywowane politycznie.